Αξιοθέατα
Τα Δολιανά είναι χωριό του νομού Ιωαννίνων., 2 χλμ από τον οδικό άξονα Ιωαννίνων-Κακαβιάς (σύνορα Ελλάδας - Αλβανίας).Είναι ένα από τα μεγαλύτερα και παλιότερα χωριά του Δήμου Πωγωνίου περιτριγυρισμένο από δάση βελανιδιάς. Είναι χτισμένο πάνω σε πέντε λόφους από τους οποίους είναι ορατή ολόκληρη την κοιλάδα του Ποταμού Καλαμά, θεωρείται δε το πνευματικό κέντρο ολόκληρης της περιοχής. Το όνομα του χωριού αναφέρεται [1]με την σημασία «τόπος χαμηλός» και ετυμολογείται [2] από την σλαβική λέξη Doljane «ο κάτοικος της κοιλάδας».
Ιστορία
Ο πρώτος πυρήνας εγκαταστάθηκε εδώ πριν το 1480 μ.Χ. Τα Δολιανά ανήκαν στα προνομιούχα χωριά του Ζαγορίου, αναπτύχθηκαν γρήγορα και απέκτησαν την φήμη του πλούσιου χωριού. Ο Αλή Πασάς το 1792 το απέσπασε από το Ζαγόρι και το έκανε τσιφλίκι του, υποχρεώνοντας έτσι τους κατοίκους του να γίνουν από αφέντες, γεωργοί στην δούλεψη των Τούρκων. Αυτό το γεγονός δεν αποθάρρυνε τους Δολιανίτες να αναπτύξουν αξιοζήλευτες πρωτοβουλίες. Τότε ιδρύονται τα πρώτα σχολεία, πολλοί ξενιτεύονται για σπουδές στην Ιταλία ή για αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης στην Μολδοβλαχία.Σαν κοινότητα αναγνωρίστηκε το 1919 με βασιλικό διάταγμα.
Αξιοθέτα
Στην είσοδο του χωριού υπάρχει ένα από τα πιο παλιά μνημεία βυζαντινής εποχής. Είναι ο Άγιος Δημήτριος παλιό Μετόχι, που χτίστηκε σύμφωνα με εντοιχισμένη επιγραφή το 1127 μ.Χ. Ανάμεσα στα σχολεία Δημοτικό και Γυμνάσιο - Λύκειο δεσπόζει η προτομή του μεγάλου δασκάλου του Γένους Γεωργίου Γενναδίου. Δίπλα του στέκει ακόμη το "πουρνάρι του πάτερ-Κοσμά" με μαρμάρινη επιγραφή "εδώ μίλησε ο άγιος Κοσμάς το 1776". Στην πλατεία υπάρχει η κεντρική εκκλησία αφιερωμένη στη Γέννηση της Θεοτόκου, η οποία χτίστηκε μετά από υπόδειξη του πάτερ Κοσμά, στα 1790 και με χρηματική βοήθεια του Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Η πέτρινη εκκλησία με το ξυλόγλυπτο τέμπλο και την καθολική του εσωτερική αγιογράφησή του προκαλεί δέος και θαυμασμό στον επισκέπτη. Εντός του οικισμού υπάρχουν πολλά διώροφα και τριώροφα καλοδιατηρημένα αρχοντικά που μαρτυρούν μια πλούσιας και αποδοτικής γεωργίας, κτηνοτροφίας και αμπελοκαλλιέργειας. Στη θέση "Λυκοσκούφι" είναι ορατό τα υπέροχο τοπία της Τύμφης. Το μοναστήρι του Αγίου Ιακώβου χτίστηκε τον 12ο αιώνα και πήρε το όνομα του από τον πρώτο ηγούμενο της μονής. Είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου και υπήρξε το πρώτο κέντρο αγιογραφίας στην περιοχή, όπου μαθήτευσαν πολλοί Δολιανίτες και όχι μόνο αγιογράφοι.
