Δήμος Πωγωνίου

Το παλαιό χωριό Μαυρονόρος είναι χτισμένο στο όρος Κασιδιάρη. Μπροστά και κάτω χαμηλά ο κάμπος του Άνω Καλαμά και πέρα στο βάθος οι πηγές του ποταμού Καλαμά. Απέναντι ο Παρακάλαμος, η Χρυσόρραχη, η Βελά και ο λόφος του Σώσινου. Η ονομασία του χωριού προϋπήρχε. Μαυρονόρος το είχαν ονομάσει επειδή κανένα άλλο χωριό δεν μαυρίζει όταν συννεφιάζει όσο αυτό.

Το 1866 όταν οι κάτοικοι της Γλούστας Θεσπρωτίας (σημερινό Κεφαλοχώρι) και των γύρω συνοικισμών (Γαρδίκι, Βορτόπια και Τζιουμπουκάτικα) δεν υπέκυψαν στους τούρκους αγάδες του Φιλιατιού, εγκατέλειψαν τον τόπο τους και εγκαταστάθηκαν στο Μαυρονόρος. Γνωστό και το δίστιχο: «Δε ζούν οι αετοί μεσ΄ το κλουβί κι ούτε οι Πανωχωρίτες στη σκλαβιά στη φυλακή».

Η εγκατάσταση των νέων κατοίκων στο συγκεκριμένο μέρος, που την εποχή εκείνη ήταν Ιμλιάκ (Δημόσιο κτήμα), έγινε με αυτοκρατορικό θέσπισμα (έγκριση). Πριν από τους Μαυρονορίτες τον τόπο τον κατοίκησαν Βούλγαροι, εγκατεστημένοι από τον Αλή Πασά οι οποίοι έφυγαν για τον τόπο τους το 1820 μόλις έμαθαν ότι τα σουλτανικά στρατεύματα απέκλεισαν τον παραπάνω. Τότε τα κτήματα έμειναν του τούρκικου δημοσίου. Υπάρχουν μάλιστα πηγές που μαρτυρούν πως για να εγκατασταθούν οι βούλγαροι ο Αλή πασάς σήκωσε τις χριστιανικές οικογένειες.

Το 1886 είκοσι χρόνια μετά την εγκατάσταση των Μαυρονοριτών το κτήμα αυτό το έδωσε ο σουλτάνος στον Αρχιστράτηγο των τούρκικων δυνάμεων στον Εγιούπ Πασά που σύντριψε τις σερβικές δυνάμεις στο Αλεξίναρ της Γιουγκοσλαβίας, περικόπτοντάς το από την περιουσία της Βαλιδέ Σουλτάνας (βασιλομήτορος).

Πρώτη δουλειά των ξεριζωμένων από την Γλούστα ήταν να φτιάξουν την εκκλησία του προστάτη τους Αϊ Γιώργη. Χτίσανε τον Άγιο Γεώργιο, βασιλικού ρυθμού, πάνω στα χαλάσματα Εκκλησίας που είχαν χτίσει οι βούλγαροι και είχε πέσει. Ο ηγούμενος της Ιεράς Μονής Σωσίνου έστειλε την εικόνα του Αγίου Γεωργίου για να στολίσουν οι Μαυρονορίτες την Εκκλησία τους. Δυστυχώς όμως και η εκκλησία αυτή καταπλακώθηκε από κατολίσθηση. Αργότερα δίπλα στα ερείπια χτίσθηκε καινούριο εκκλησάκι.

Το πανηγύρι γινόταν τις 20 Μαΐου του Αγίου Νικολάου και γιορτάζονταν η ανακομιδή των λειψάνων του Αγίου Νικολάου. Απ΄ όλα τα γύρω χωριά εκείνη την μέρα έρχονταν στο Μαυρονόρος να γλεντήσουν.

Το 1912 το χωριό κάηκε από τους τούρκους. Οι Μαυρονορίτες ξανάφτιαξαν για μια ακόμη φορά το χωριό τους και μια τρίτη ακόμη μετά από πενήντα χρόνια (1960-1965) στη θέση του Αγίου Νικολάου που είναι σήμερα.

Όλα σχεδόν τα κτίσματά του ήταν διώροφα. Τα αλώνια του βρίσκονται παρατεταγμένα ανατολικά, σε υψόμετρο 912 μ. στην άκρη του οικισμού, απ’ όπου υπάρχει οπτική εικόνα της μεγαλύτερης έκτασης της γύρω περιοχής. Το σημείο του παλαιού υδραγωγείου και της βρύσης είναι επίσης ένα από τα χαρακτηριστικότερα σημεία του χωριού. Εκτός του σημαντικού ρόλου της υδροδότησης του οικισμού, αποτελούσε ταυτόχρονα και σημείο συνάντησης.

Σήμερα το παλαιό Μαυρονόρος είναι ένας οικισμός που δεν κατοικείται μετά την ίδρυση του νέου οικισμού, έχει διατηρήσει όμως ανέπαφη την παραδοσιακή εικόνα του χωρίς νέες παρεμβάσεις, παρά τη φθορά των κτισμάτων του. Για το λόγο αυτό πολλοί τουρίστες από όλη την Ελλάδα καθώς και πανεπιστημιακά ιδρύματα επισκέπτονται κάθε χρόνο τον οικισμό, ως χαρακτηριστικό δείγμα παραδοσιακού οικισμού.

Μεταξύ των χωριών Ριαχόβου- Καταρράκτη- Λιθίνου, αναπτύσσεται ένα απότομο φαράγγι μήκους περίπου 9 χιλιομέτρων και βάθος που ξεπερνά τα 250μ. Στην αρχή της χαράδρας, βόρεια του χωριού Καταρράκτης, ο ποταμός Καλαμάς δημιουργεί αλλεπάλληλους καταρράκτες με τον μεγαλύτερο να φτάνει το βάθος των 30μ. Στην συνέχεια της διαδρομής του ποταμού αναπτύσσεται μικρότερος καταρράκτης μετά την πεζογέφυρα και προς το μέσο, η κοίτη στενεύει πολύ μέχρις ότου το νερό χάνεται και διέρχεται υπόγεια. Ο χώρος είναι απροσπέλαστος.

Η κατά μήκος κλίση της κοίτης, η οποία στενεύει και ξανανοίγει δημιουργεί με την τριβή του νερού μεγάλο φύσημα που μεταφέρεται στα υψηλότερα. Το τοπίο είναι εντυπωσιακό με τα απότομα βράχια να απλώνονται παντού και το νερό να κατακρεμνίζεται κάτω από 30μ. περίπου. Οι βραχώδης κατακόρυφες εξάρσεις της χαράδρας, καλυμμένες με πυκνή βλάστηση αποτελούν ένα σημαντικό αισθητικό στοιχείο της περιοχής καθώς και ενδείκνυται για σπάνια είδη ορνιθοπανίδας. Η βοή του ποταμού που κυλάει στο στένωμα χαμηλά στην χαράδρα μέσα σε υδροχαρή βλάστηση εντείνει το δέος και τον θαυμασμό για το φυσικό τοπίο.

Πρόκειται για τον δεύτερο σε μήκος ποταμό της Ηπείρου, αφού από τις πηγές του ως την θάλασσα διανύει μια απόσταση 96 χιλιομέτρων. Ονομάζεται ακόμη και σήμερα με τα δύο του ονόματα. Το αρχαίο Θύαμις και το σύγχρονο Καλαμάς. Το αρχαίο όνομα Θύαμις προέρχεται από την λέξη «Θύω» η οποία σημαίνει «κινούμαι άγρια». Και πράγματι τα νερά του Θύαμη κινούνται άγρια.

Ο Καλαμάς αποτελεί σημαντικό τμήμα της αλυσίδας των υγροτόπων της Δυτικής Ελλάδας. Κύριο χαρακτηριστικό του ποταμού είναι οι εύφορες ημιορεινές κοιλάδες με τις πολλές λοφοσειρές, οι υδάτινες λεκάνες, οι στενές βραχώδεις πλαγιές που καλύπτονται από πυκνή βλάστηση, τα προσχωγεννή εδάφη με παρόχθια βλάστηση, αλλά και οι εκβολές του στην θάλασσα, οι οποίες δημιουργούν προσχώσεις και μικρές νησίδες.

Ο Καλαμάς αναπτύσσεται στο Β.Δ. τμήμα της χώρας μας, στους νομούς Ιωαννίνων και Θεσπρωτίας. Πηγάζει από το Β.Δ. άκρο του Νομού Ιωαννίνων και καταλήγει στο Ιόνιο Πέλαγος. Έχει μήκος 115χ.μ., λεκάνη απορροής 1.831τ.χμ., μέγιστη παροχή 74 κυβικά μέτρα ανά δευτερόλεπτο και αποχετεύει τη λεκάνη που σχηματίζεται ανάμεσα στα όρη Κασιδιάρης και Μιτσικέλι.

Εκτείνεται από τις πηγές του Γορμού βόρεια, έως τα στενά της Βροσίνας νότια, περνά στο Νομό Θεσπρωτίας και καταλήγει στο Ιόνιο Πέλαγος. Κατά μήκος του ποταμού βρίσκεται η κοιλάδα του Άνω Καλαμά, τα υψίπεδα της Ζίτσας και τα όρη Κουρέντων (υψόμετρο 1.172μ.) ανατολικά, ενώ στα δυτικά αναπτύσσονται ο Κασιδιάρης (υψόμετρο 1.329μ.) και τα όρη της Παραμυθιάς (υψόμετρο 1.657μ.). Κύριο στοιχείο της περιοχής είναι ο μεγάλος αριθμός χαμηλών λόφων, υψιπέδων και κάμπων με πολλά ρέματα να δημιουργούν ένα ξεχωριστό σύμπλεγμα.

Οι κύριες πηγές του βρίσκονται στο όρος Νεμέρτσικα απ΄ όπου πηγάζει ο ποταμός Γορμός που κυλά με Νότια κατεύθυνση, ώσπου συναντά στο ύψος του κάμπου του Παρακαλάμου τα νερά του ποταμού Νεζερού Δυτικά και των πηγών Δολιανών, Λιμπούσδα, Καλπακίου και Βελλάς Ανατολικά.

Το ξεχωριστό αυτό υδάτινο οικοσύστημα αποτελείται από σπουδαίους βιότοπους βαλκανικών ενδημικών ειδών, που σε συνδυασμό με την ύπαρξη σημαντικών αρχαιολογικών και ιστορικών χώρων, προσδίδουν στην περιοχή σημαντική σπουδαιότητα. Η περιοχή των στενών του ποταμού, έκτασης 1.867 εκταρίων και οι εκβολές του έκτασης 8.481 εκταρίων, έχουν χαρακτηριστεί Περιοχή Προστασίας της Φύσης.